خاطرات حاج سیاح یا دوره ی خوف و وحشت

 سفرنامه ی حاج سیاح از آنجا شروع می شود که او، بعد از 18سال دوری از وطن به قصد زیارت مادر به ایران باز می گرد..بعد از گذشتن از کراچی و بندرعباس و بوشهر به شیراز می رسد و چند روزی آنجا توقف می کند. خاطراتی که من در اینجا نقل میکم، حدود 30 سال قبل از مشروطه (1256 شمسی)  نوشته شده است.

    در این پست درباره ی سه موضوع امنیت در ایران، بهترین و پردرآمد ترین شغل در ایران و فلسفه ی وجود امامزاده خاطراتی از این کتاب نقل کرده ام و در آخر تجربه ی زیسته ی خودم از چند دقیقه حضور در امامزاده صالح را نوشته ام:  

امنیت در ایران

توصیف او از وضعیت شهر ها و شیوه ی حکومت حاکمان قوی و ضعیف (و در مورد حاکمان ضعیف در واقع حکومت ملایان به قول خودش)، ضرورت ظهور رضاشاه را به من ثابت کرد. اینکه به چه شیوه ای می شد در ایران امنیت برقرار کرد و چگونه این کار را می کردند: 

"بسیاری از مردم فارس با اینکه از خونریزی و حرص شهزاده معتمدالدوله(حاکم شهر) شکایت داشتند از دو جهت دعاگو و ثناخوان او بودند یکی قلع دزدان و امنیت راه ها که الحق در کمال امنیت بود و یکی کم کردن نفوذ ملاها که مردم از دست ایشان به جان آمده بودند. شاهزاده چون فهم و سوادش از اکثر این ملاها بیشتر و خودش ادیب است و خلافهای اینها را می داند بخرجش نمیرود و غالبا آنها را حاضر کرده از نحو و صرف و لغت و آداب شریعت سوالات کرده ملزم می نماید"(سیاح، حمید: خاطرات حاج سیاح یا دوره ی خوف و وحشت، به تصحیح سیف الله گلکار، انتشارات امیرکبییر، چاپ سوم:1359، ص17و18) 

   این شاهزاده کسی است که به محض دزدی سر می برد.(همان،13) وقتی حاج سیاح به دیدن شاهزاده میرود و شاهزاده از او درباره ی وضع حالیه ی  فارس می پرسد، او چواب می دهد:

"قحط اشرار شده کسی را باقی نگذاشته است لکن این نظم شخصی است و با حضرت اقدس والا هست و با رفتن تان می رود". فرمود: "غیر از سر بریدن و دست و پا بریدن و شکم پاره کردن بخرج ایرانی نمی رود" گفتم: از تربیت نباید غفلت کرد و این افعال ناشایسته از جهالت ناشی می شود اگر از کوچکی مردم را تربیت و قبح این اعمال را خاطرنشان کنند مردم خود ترک این کارها میکنند" فرمود:" بتو نصیحت میکنم در ایران حرف تمدن بزبان نیاور که برای تو خطر جانی دارد" (همان،20)

        بهترین و پر درآمد ترین شغل در ایران

            "یک روز مرا بباغ میرزا دعوت کردند...در آنجا جمعی بودند گفتگو شد که "کدام کار و صنعت در ایران بیشتر دخل دارد؟" حاجی محمد حسن تاجر گفت:"من تجارت دارم و تا چند پشت پدرانم در این کار بوده و زحمت کشیده اند با همه ی اینها بقدر یک نایب الحکومه ی بوشهر ثروت ندارم. در ایران حکومت و ریاست است که گنج بادآورد است. هر قدر حکمران شقی تر و بیرحم تر است و مردم را بیشتر قتل و غارت می کند، در نزد دولت محترم تر و معتبر تر است." حاجی میرزا محمود گفت:"خیر! از حکومت هم بهتر ملائی است. خطرحکومت را ندارد، هر چه می کند منع و مذمت ندارد. معزولی ندارد. از دخل خود به کسی نمیدهد، از همه راحت تر است و بهتر عیش می کند. صدر را می گیرد، دستش را میبوسند، او همه وقت عزیز و محترم و از هر تکلیف آزاد است، با همه اظهار ضعف و فقر بهترین اسلحه و مال را داراست. برنده ترین اسلحه، تکفیر و مال تمام نشدنی، اظهار فقر و گرفتن مال مردم، آیا در دنیا از این طایفه خوشبخت تر وجو دارد؟"

               همه تصدیق کردند. محمد حسن گفت:" آقایان این سخن ها محرمانه است، باید حرف حق را در ایران دفن کرد ما هم باید این کلماترا در این باغ دفن کنیم". گفتم: " واقعا تقیه و خودداری از حق گفتن مشکلتر از تشنگی و آب حاضر ننوشیدن است. من در ممالک آزاد بآزادی عادت کرده ام."(همان، 21 و 22)

        فلسفه ی وجود امامزاده

            در این پاراگراف تحلیلی هم از رفتار مردم ایران ارائه می دهد:

           "از بدبختی اهل ایران نمیخواهند از کسب و صنعت و زحمت نان بخورند از این بابت همه برای مفت خوردن در پی وسیله میگردند. ظلام و غارتگران و دزدان بآنهاییکه اقتدار و زور ندارند امثال عوام و عجزه و دهاتی را اسیر کرده، هر یک به وسیله ای چسبیده، مردم را جاهل و ذهن ایشان را پر از خرافات کرده اند و از حقایق و طرق نجات دنیا و آخرت دور افکنده اند. و آنچه از صحبت آقایان معلومم شد هزاران اشخاص تنبل بزی(به زی) سادات و بنی هاشم در آمده، عمامه یا شال کبود یا سبزی را دلیل گرفتن مال مردم و مفتخوری قرار داده اند. بسیاری از مردم بیک خواب جعلی یک آدم فریب، قبری یا سنگی را امام زاده** نامیده معبد و ملجأ، بلکه قاضی الحاجات ساخته اند، عوام را بدام کشیده  و مالشان را می گیرند. بهر سمت ایران بروی هزاران قبر باسم امام زاده  فلان و فلان موجود است. اگر قرآنی به خط کوفی پیدا شده نسبت آن را بیکی از ائمه داده، حاجت را از آن میخواهند و این وسیله ی مفت خوری جمعی گردیده."(همان، 26)**

            *این پاراگراف من رو یاد امتحان گرفتن رضاشاه از آنهایی که لباس آخوندی داشتند، انداخت. 

            **چند وقت پیش تجریش با مامانم قرار داشتم منتظرش بودم. رفتم نشستم روی پله های امامزاده صالح.کنارم چند خانم  نشسته بودند که بعضی هاشون جوان و بعضی ها هم میان سال بودند.چند تا بچه هم همراهشون بود. بچه ها هی می رفتند نمک کشف می کردند و می آوردند انقدر که صدای بقیشون در اومده بود که بسه من دیگه کیفم جا نداره.بعد از مدتی از اونها پرسیدم که چرا  اینجا نمک نذر میکنند؟ خانم میانسال گفت: چون نذر آدم زود قبول میشه! من دوباره پرسیدم: خب چرا؟ چرا نمک؟ خانم مورد نظر حرفش رو با کلمات دیگری تکرار کرد. من باز پرسیدم: خب فلسفه ی این نمک چیه؟ نماد چیز خاصیه؟  خانم دیگری جواب داد: به نیت حضرت فاطمه نذر میکنند. پرسیدم: چرا؟ گفت: مهریه ی حضرت زهرا بوده انگار!!! گفتم: مهریه اش آب بود که!  خانم دیگری حرف من رو تایید کرد. به هر حال بحث ما به نتیجه ی خاصی نرسید!

           ***چون نمیخواستم این وبلاگ هم به روز وبلاگ های قبلیم بیفته، عهدی بسته بودم که اینجا فقط نقل نکنم و اگر چیزی نقل میکنم با تحلیل و نظر باشه. اگر چه کوتاه، اما تا این سفرنامه  را  کشف کردم هر کار کردم نتونستم خودم رو نگه دارم،ناچار عهد بشکستم. فقط میتونم قول بدم که وقتی سفرنامه رو تموم کردم، چیزی در موردش بنویسم...